Expo: Archief van mogelijk verlies

In oktober 2025 verschijnt Archief van mogelijk verlies. In twaalf hoofdstukken vertelt Tine Hens het verhaal van evenveel gewone planten en dieren, maar ook natuurverschijnselen als sneeuw, gletsjers of iets schijnbaars vanzelfsprekend als ‘de duisternis’ die dreigen te verdwijnen door te intense menselijke activiteit.

Naast het boek is er ook een expositie. Zes bomen - zes klimaatslachtoffers die stierven door overstroming, droogte, bosbrand, een keverplaag - vormen zes sokkels die ons doen stilstaan bij waar we zo makkelijk aan voorbijgaan.

Dat er tegen 2100 nog amper gletsjers in de Alpen resten en dat deze monumentale, bovenmenselijke ijsrivieren smelten omdat de menselijke welvaart verslaafd is geraakt aan fossiele brandstoffen waarmee we steeds meer artificiële intelligentie voeden terwijl we natuurlijk schoonheid vernietigen.

Dat palingen meer met uitsterven bedreigd zijn dan panda’s en iedere paling een mysterie is omdat geen mens ooit de paring van de paling zag of een pas bevrucht eitje van een paling vond en dat iedere paling die hier in rivieren of beken leeft, al een reis van zeker 7000 kilometer achter de rug heeft. Palingen laten zich niet kunstmatig kweken. Iedere paling die wordt opgegeten, is in het wild opgevist.

Dat olmen ooit langs alle lanen, kanalen, op dorpspleinen stonden tot ze geveld werden door een schimmel waardoor ze nog wel als jonge boom kunnen bestaan maar nooit meer volwassen worden en ze nooit dik genoeg worden om de houtindustrie te dienen.

Dat kieviten eieren leggen op akkers en velden maar niet snel genoeg broeden om te vermijden dat mestinjecteurs, sproeimachines, maaiers de eieren vermorzelen, waardoor er steeds minder kievitjongen geboren worden of de intense landbouwactiviteiten overleven.

Dat vuurvliegen licht geven zonder elektriciteit, dat onder iedere weg die we ooit aanlegden, iedere wijk die we neerzetten, iedere fabriek die we bouwden ooit vuurvliegen woonden maar dat ze nu vooral sterven omdat ze de liefde willen bedrijven met straatlantaarns waarmee wij onze angst voor de nacht verjagen.

Dat muziek bestond voor de mens er was en dat vissen de eerste luisteraars waren. De zesde sokkel laat de compositie van Ellen Jacobs horen, gebaseerd op eigen opnames van sneeuw, vroedmeesterpadden, leeuweriken, kieviten, spreeuwenzwermen, vuurvliegen, palingen, olmen, korenbloemen. De opnames van gletsjers werden gemaakt door Roman Gavryliuk en Benedikt Alphart.

We zijn gewend historische figuren of onbekende soldaten in steen te vereeuwigen, maar de zes sokkels in deze herdenkingstuin willen ervoor zorgen dat we wat kwetsbaar is niet vergeten. En wie weet, dat we ook voor bedreigde planten en dieren een monument in de publieke ruimte onthullen, om ervoor te zorgen dat we dit niet zo maar laten gebeuren.

Tine Hens (Leuven, 1974) is historicus, journalist en auteur van Het klein verzet (EPO, 2015), een verslag van een tocht door Europa naar hoe het anders kan; Het is allemaal de schuld van de Chinezen! (EPO, 2021) over typische dooddoeners in klimaatgesprekken en De wereld die we delen, (EPO, 2022) over de mens als deel van al het leven op deze planeet.

Ellen Jacobs (1996) studeerde in juni 2021 af aan het KASK & Conservatorium in Gent als componist bij Daan Janssens en kreeg masterclasses van componisten als Oscar Bettison, Ansgar Beste en Malin Bång. Ze werkte onder andere met HERMES ensemble, Erämaa Trio, Virago Symphony Orchestra, gitaarduo STOOM en núna ensemble. In haar praktijk zoekt ze de grens tussen de geluiden die ons omgeven en muziek.